Interview door Ilana Van Tricht in Weekend Knack
'Vrouwen mogen plezier vinden in hun eigen lichaam': Uschi Cop en Julie Cafmeyer over kunst en vrouwen
Twee vrouwen, één missie: Julie Cafmeyer en Uschi Cop belichten het vrouwelijke perspectief in de kunst. Een gesprek over vrouwenlijven, mannenogen, erfenissen en borsten.
Julie Cafmeyer en Uschi Cop organiseren op 17 maart en 14 april elk een Salon Sessie in cultuurcentrum De Studio in Antwerpen. Het publiek wordt uitgenodigd neer te ploffen in oude zetels en in gesprek te gaan met organisatoren en performers. Julie en Uschi verwelkomen ons in deze huiselijke en intieme sfeer om al onze vragen over vrouwen in kunst te beantwoorden.
De eerste schrijft columns voor De Morgen en maakt theater, de tweede cureert voor het schrijverscollectief Hyster-x en schrijft fictie. Beide staan ze op de barricades voor meer diversiteit. Tijdens de sessies interviewt Cafmeyer kunstenaars die vanuit een vrouwelijke blik naar vrouwenlichamen kijken en stelt Cop met haar schrijverscollectief de programmatie BORST voor.
Jullie hosten elk een Salon Sessie in De Studio te Antwerpen, waarover gaan de avonden?
Julie Cafmeyer: Ik deed onderzoek naar de vertegenwoordiging en representatie van vrouwen in de kunsten. De kunstenaars Anne-Mie Van Kerckhoven, Laure Prouvost en Femmy Otten zijn de inspiratiebronnen en onderwerpen van dat onderzoek. Zij creëren een uniek universum: vrouwen die uit hun huizen breken, borsten als fonteinen en vrouwen met penissen. Op de avond die ik organiseer zal ik hen interviewen en zullen we in gesprek gaan over het onderzoek.
Uschi Cop: Naar aanleiding van Julie's onderzoek bundelden we onze krachten. Met Hyster-x, een collectief voor vrouwelijke en non-binaire makers waar Julie ook lid van is, organiseer ik een tweede sessie. Daar zullen verschillende mensen van het collectief performen rond het thema Borst. Borsten zijn meer dan een erotische zone of een uiterlijk genderkenmerk. 'Wat betekent de borst voor een vrouw?', dat is waar BORST om draait. We brengen kunst over lichamen, gezien door de vrouwelijke blik.
Wat is dat juist, de vrouwelijke blik, of de female gaze?
Cop: In de kunsten, zowel de beeldende als geschreven, is de mannelijke blik heel aanwezig. De vrouwelijke blik is een eigentijdse tegenreactie op een geschiedenis die gevormd werd door mannen en hoe zij de vrouw zien. De female gaze zet de vrouw als maker en actor weer centraal. Met 'vrouw' bedoel ik trouwens iedereen die 'niet-man' is, of zich niet 100% als man identificeert.
Cafmeyer: Vrouwelijke schoonheid en sensualiteit staan nog te vaak ten dienste van de man. Vrouwen en hun lichamen moeten mooi zijn, maar op de manier waarop mannen dat willen. Hoe kan je vrouwenlichamen afbeelden of beschrijven die minder gericht zijn op die dienstbaarheid. Kunstenaars zoals Joëlle Dubois of Ilke Cop tonen de complexiteit van onze lichamen.
De female gaze wil dus het vrouwenlichaam uit haar dienstbaarheid halen?
Cop: De dienstbaarheid van het vrouwelijk lichaam is iets waar we al eeuwen mee worstelen. Een vrouw moet jong, vruchtbaar en aantrekkelijk zijn. Al die aandacht op het uiterlijk leidt af van de kracht die in mensen schuilt.
Cafmeyer: Inderdaad. We leven in een harde samenleving. Vrouwen ontwikkelen zich met de jaren en worden slimmer, mondiger en onafhankelijker, maar verliezen aan kracht. We worden ouder en worden als gevolg minder knap beschouwd. Niet verouderen is het ideaalbeeld. Als we toch verouderen, lijken we te verdwijnen.
Cop: Het gaat zelfs nog verder dan dat. Als vrouw moet je heel je leven de balans zoeken tussen aantrekkelijk genoeg zijn, zodat je niet verdwijnt, en niet té aantrekkelijk zijn, zodat je serieus genomen wordt. Blijkbaar kan een vrouw enkel aantrekkelijk en sensueel zijn als ze de autoriteit van mannen niet ondermijnt en dus zelf geen werkelijke autoriteit heeft.
Wordt jullie autoriteit wel eens in vraag gesteld omdat jullie vrouwen zijn?
Cafmeyer: Als vrouw kom je gewoon met minder weg, de standaarden liggen vaak hoger dan voor mannen. Ik word als bitter en zuur bestempeld wanneer mijn column een strenge toon aanslaat, of als cynisch en ongevoelig als ik de satirische kant opga.
Cop: Bijna alles wat een vrouw zegt, kan in vraag worden gesteld. Als een man daarentegen iets beweert, wordt dat serieuzer genomen. Mansplaining is echt. Het maakt niet uit of ik een doctoraat heb, of wat ik al bereikt heb, mijn autoriteit als vrouw zal altijd in de waagschaal liggen. Vrouwen hebben een enorme dunne lijn om op te wandelen.
Gaan jullie de strijd aan met deze dunne lijn?
Cafmeyer: Zeker. Je kan principieel weglopen van bepaalde situaties, maar dan kan de situatie niet beter worden. Als je blijft, je stem gebruikt en zoveel mogelijk invloed probeert te hebben, kan je iets veranderen. Het is wel belangrijk om een netwerk te hebben waar je op kan terugvallen.
Cop: Als je op de frontlinie voor verandering gaat staan, kan je jezelf schaden. Dan moet je je afvragen of dat het waard is. Gelukkig maken wij deel uit van een generatie die heeft gezien dat het kan. Er is net genoeg vrijheid en veiligheid om volle tegengas te geven, al blijft het een risico.
En dat doen jullie door de female gaze in de kunsten te belichten. Hoe maakt dit de weg vrij voor volgende generaties vrouwen?
Cop: Vandaag worden bijna alle beelden rondom ons bedacht door mannen. Vrouwen zijn veelzijdiger dan de functies die mannen aan ons toeschrijven. Hoe meer vrouwen opstaan en beelden maken, hoe meer onze lijven en onze capaciteiten weer echt van ons kunnen zijn.
Cafmeyer: Ik moet meteen denken aan een werk van Anne-Mie Van Kerckhoven: het is een vrouw die wordt afgebeeld op beurscijfers. Het toont dat vrouwen deel kunnen zijn van 'de mannenwereld'. Kunst kan de mogelijkheden voor de toekomst uitbeelden. Even belangrijk voor de toekomst is het verleden. In een ander werk recycleert ze bijvoorbeeld het oude tafelkleed van haar oma. Of zo creëerde Femmy Otten een stamboom waar vrouwen de hoofdrol in spelen. Dat zijn werken die vergeten kennis, doorgegeven van vrouw op vrouw, weer ophalen. Kunst die vrouwen herinnert aan onze erfenis is belangrijk.
Cop: Die erfenis wordt vaak vergeten of gebagatelliseerd. Oké, sommige werken van vrouwen worden onthouden, maar die worden weggezet als uitzonderingen. Dat klopt niet. Emily Dickinson staat op de schouders van allemaal andere vrouwelijke schrijvers. Het patriarchaat handicapeert vrouwen door ons af te knippen van alle sterke en slimme vrouwen die ons voorgingen. Zo kunnen we niet emanciperen of verder gaan.
Het doel is dus om te emanciperen?
Cafmeyer: Ik vind het interessant om de mogelijkheden binnen vrouwenlichamen te exploreren. Er is bijvoorbeeld een werk van Laure Prouvost waarin ze borsten als fonteinen gebruikt. De borsten roepen speelsheid en vreugde op. Als vrouw mag je plezier vinden in je eigen lichaam.
Cop: Wij, (trans)vrouwen en niet-binaire personen, moeten weer eigenaar worden van onze eigen seksualiteit, sensualiteit en vooral van ons eigen lijf.
Julie Cafmeyer interviewt op 17/03 om 20u
Hyster-x stelt voor: BORST op 14/04 om 20u
De Studio Maarschalk Gerardstraat 4, 2000 Antwerpen
Meer info en tickets op destudio.com